Dostępność cyfrowa - Wzorcowe kompetencje
Od lat największą bolączką polskiego rynku dostępności cyfrowej jest brak specjalistów. Szkoły i uczelnie wyższe nie są przygotowane na szkolenie kadr, które byłyby w stanie podjąć wyzwania na rynku pracy. Niewielka ilość studiów podyplomowych traktujących dostępność holistycznie, a więc za zakresu dostępności architektonicznej, informacyjno-komunikacyjnej i cyfrowej, nie jest w stanie zaspokoić oczekiwań rynku pracy.
Stąd w ramach Rady Dostępności powołanej przy Ministrze Funduszy i Polityki Regionalnej, Fundacja Widzialni zainicjowała uchwałę skierowaną do Ministerstwa Edukacji i Nauki. Uchwała wskazuje ministerstwu potrzebę włączenia komponentów dostępności na każdym etapie nauki w szkołach podstawowych i średnich, a także odpowiednie przygotowanie kadry nauczycielskiej.
W konsekwencji kompetencje w dziedzinie dostępności zostały opisane w kwalifikacjach rynkowych w Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji. Fundacja Widzialni wraz grupą ekspertów i naukowców, przygotowała opisy kwalifikacji w wielu obszarach dostępności cyfrowej. Większość z nich weszła do systemu obwieszczeniem w Monitorze Polskim, stając się pełnoprawnymi zawodami w Polsce i UE.
Wśród kwalifikacji, które znalazły się w systemie ZSK są:
- Wykorzystywanie standardu WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) przy tworzeniu i dostosowywaniu stron internetowych
- Audytowanie dostępności stron internetowych zgodnie ze standardem WCAG (Web Content Accessibility Guidelines)
- Wykorzystanie standardu WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) przy tworzeniu i dostosowywaniu aplikacji mobilnych
- Audytowanie dokumentów cyfrowych w oparciu o standard WCAG (Web Content Accessibility Guidelines)
- Wdrażanie standardów dostępności w organizacji
- Projektowanie i prowadzenie badań dostępności informacji elektronicznej z udziałem użytkowników-testerów z indywidualnymi potrzebami
Opis kwalifikacji powinien stanowić punkt odniesienia dla osób wdrażających dostępność w swoich organizacjach do określenia wymagań dla dostawców usług oraz pracowników realizujących zadania związane z dostępnością cyfrową. To znakomity punkt odniesienia w opracowywaniu zapytań ofertowych, rekrutacji i analizie poziomu wiedzy zespołów pracowniczych.
Porada
Opisy kwalifikacji znajdziesz na stronie https://kwalifikacje.gov.pl/
Prócz ww. kwalifikacji warto odpowiedzieć sobie na pytanie „jakie kompetencje i wiedza są niezbędne, aby zapewnić dostępność cyfrową w organizacji?”.
Poniżej przedstawiamy te zagadnienia, których znajomość uznaliśmy za fundamentalną w wyzwaniu jakim jest wdrożenie dostępności cyfrowej w organizacji.
To niezwykle cenne wskazówki, które mamy nadzieje przełożą się na Wasze udane wdrożenia A11y.
Koordynator dostępności cyfrowej
Kluczową rolę we wdrażaniu dostępności cyfrowej w organizacji odgrywa koordynator dostępności cyfrowej. Niestety w zdecydowanej większości firm nie ma takiego stanowiska a nawet funkcji. Dla skutecznego zarządzania dostępnością w organizacji niezbędna jest osoba, która posiada dedykowane kompetencje. Koordynator dostępności cyfrowej to osoba odpowiedzialna za całość procesu wdrożenia. Pracownik na tym stanowisku powinien posiadać doświadczenie w prowadzeniu projektów digitalowych. Koordynator dostępności cyfrowej łączy światy projektantów UX/UI, programistów, developerów i dyrektorów działów, stąd niezmiernie ważne jest aby posługiwał się ich słownikiem i sposobem myślenia.
Koordynator dostępności wspiera organizację w krzewieniu kultury dostępności w organizacji. Poszerza swoją wiedzę i myśli kategoriami projektowania uniwersalnego, na bieżąco śledzi zmiany prawne dotyczące dostępności cyfrowej.
Koordynator dostępności cyfrowej jest odpowiedzialny za odbiór produktów cyfrowych dostarczanych przez wewnętrzne zespoły jak i zewnętrznych dostawców. W jego gestii jest przygotowanie lub skorygowanie briefu dla deweloperów lub projektantów pod kątem prawidłowej implementacji elementów accessibility. Odpowiada również za wybór zewnętrznego dostawcy usług accessibiity.
Kompetencje koordynatora dostępności zostały opisane w kwalifikacji „Wdrażanie standardów dostępności w organizacji”
Poradnik dla kandydata na koordynatora/koordynatorkę do spraw dostępności w organizacji (plik PDF)
Doświadczenie eksperta dostępności cyfrowej
Zakres kompetencji związanych z dostępnością cyfrową zmieniały na przestrzeni ostatnich lat. Początkowo „człowiek od dostępności” posiadał ogólną wiedzę z różnych obszarów. Wiedział trochę o dostępności stron internetowych, orientował się w dostępności dokumentów, potrafił prawidłowo opatrzyć film w napisy. W miarę rozwoju technologii i rosnącego zapotrzebowania na dostępność cyfrową, zmieniał się również zakres kompetencji. Obecni nieco inne umiejętności posiada twórca dostępnych dokumentów cyfrowych, inne audytor stron internetowych, a jeszcze inne koordynator dostępności w organizacji. Choć core wszystkich tych umiejętności jest jeden i opiera się na dobrach praktykach i standardzie WCAG, to jednak w szczegółach to inne zakresy działań i wiedzy.
Jeśli chcielibyśmy charakteryzować doświadczenie eksperta dostępności cyfrowej na stanowisku developera to moglibyśmy opisać go jako osobę która:
- posiada minimum pięcioletnie doświadczenie na stanowisku specjalisty ds. dostępności stron internetowych lub równoważnym związanym z dostępnością cyfrową stron internetowych,
- przeprowadziła minimum 100 audytów dostępności stron internetowych,
- posiada udokumentowane trzyletnie doświadczenie (minimum 100 godzin szkoleniowych) w prowadzeniu szkoleń z zakresu dostępności cyfrowej,
- posiada udokumentowane doświadczenie w zakresie audytowania stron internetowych zgodnych ze standardem WCAG w ostatnich 3 latach.
Dla aplikacji mobilnych dodatkowo:
- posiada minimum pięcioletnie doświadczenie w zakresie tworzenia aplikacji mobilnych,
- przeprowadziła minimum 30 audytów dostępności aplikacji mobilnych.
Dla dokumentów cyfrowych:
- przeprowadziła minimum 40 audytów dostępności dokumentów cyfrowych,
- posiada udokumentowane doświadczenie w zakresie tworzenia dostępnych dokumentów cyfrowych.
Dodatkowymi atutami będą:
- wykształcenie wyższe,
- doświadczenie akademickie w prowadzeniu zajęć dla studentów,
- publikacje nt. dostępności cyfrowej,
- wykształcenie kierunkowe: programista, web developer.
Doświadczenie i umiejętności specjalistów dostępności cyfrowej (plik PDF)
Porada:
Jak sprawdzić doświadczenie i kwalifikacje audytora dostępności cyfrowej lub zewnętrznego dostawcy usług accessibiity?
- Upewnij się co do wiarygodności rekomendacji,
- Sprawdź datę referencji,
- Skontaktuj się z wybranymi podmiotami dla których audytor przeprowadził badanie dostępności i dowiedz się o jakość i terminowość,
- Zwróć uwagę na wielkość audytowanych stron. Audyt niewielkiej strony nie jest równy audytowi dużej strony,
- Zwróć uwagę na cenę audytu. Zbyt niska w stosunku do cen rynkowych powinna wzbudzić podejrzenie o jakość i rzetelność.
Audyt dostępności cyfrowej
Audyt dostępności cyfrowej jest sprawdzeniem strony internetowej, dokumentu cyfrowego lub aplikacji mobilnej zgodnie ze standardem WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) oraz przygotowaniem rekomendacji naprawy błędów.
Według metody badania dostępności opracowanej przez Fundację Widzialni, przed przystąpieniem do audytu należy skompletować zespół składający się z:
- eksperta w zakresie dostępności cyfrowej,
- użytkowników z niepełnosprawnościami: użytkownik niewidomy, użytkownik niedowidzący, użytkownik głuchy,
- koordynatora badania.
Następnie określić zakres badania i wyznaczyć czas przeprowadzenia audytu. Określenie czasu jest bardzo ważne, ponieważ zaleca się aby w trakcie badania nie przeprowadzać istotnych zmian w strukturze i funkcjonalności strony.
Istotną decyzją jest określenie miejsca przeprowadzenia audytu oraz użytych narzędzi. Wytypowanie miejsca jest istotne w przypadku stron lub aplikacji, które są w fazie produkcji lub dostęp do nich ma istotne znaczenie z punktu widzenia bezpieczeństwa. Wtedy zespół audytorski przeprowadza audyt w zamkniętym środowisku cyfrowym na dedykowanych urządzeniach. W przypadku kiedy strona lub aplikacja jest otwarta dla użytkowników, audyt przeprowadza się na urządzeniach i z wykorzystaniem narzędzi używanych przez audytora i użytkowników.
Audyt rozpoczyna się wytypowaniem podstron, widoków lub komponentów, które zostaną poddane badaniu. Należy przy tym pamiętać, aby wybrane elementy były reprezentatywne dla danego serwisu lub aplikacji. W przypadku dużych stron internetowych nieefektywne i w zasadzie niemożliwe jest przeaudytowanie całej strony. Warto wziąć pod uwagę elementy, które są zamieszone na stronie w postaci dokumentów. Mogą to być pliki tekstowe, graficzne, arkusze kalkulacyjne czy prezentacje. Jako część kontentu strony powinny być sprawdzone pod kątem dostępności cyfrowej.
Audyt dostępności strony internetowej jest podzielony na dwa główne etapy. W pierwszym ekspert bada stronę internetową zgodnie z listą kontrolną WCAG. W Polsce przyjęto badanie na poziomie WCAG AA.
Ekspert odnajduje niezgodności z listą kontrolną, opisuje odnalezione błędy i wskazuje jakie niosą konsekwencje oraz wskazuje sposoby rozwiązania. Wskazanie sposobów naprawy błędów jest jednym z najważniejszych elementów audytu. Dlatego uważa się, że ekspert powinien mieć solidne przygotowanie programistyczne, aby rozumieć sprawdzany kod źródłowy i proponować rozwiązania.
W drugim etapie, który może być przeprowadzany równolegle, użytkownicy wytypowani do badania, testują stronę internetową lub aplikację. Koordynator badania opracowuje zadania dla użytkowników i nadzoruje ich przeprowadzenie. Zadania powinny być opracowane w taki sposób aby korespondowały z przeznaczeniem strony lub aplikacji. Efektem badania z użytkownikami jest określenie jakie problemy napotykali, czy wykonali zadania, jakie emocje towarzyszyły im przy wykonaniu zadań.
Audyt kończy się stworzeniem raportu, który zawiera:
- dokładny opis odnalezionych błędów,
- opis implikacji jakie odnalezione błędy powodują dla użytkowników,
- wskazanie sposobów rozwiązania dla odnalezionych błędów,
- rekomendacje deweloperskie zawierające gotową propozycję rozwiązania błędów,
- wyniki badań z użytkownikami,
- podsumowanie.
Metodologia badania stron internetowych (plik PDF)
Wdrożenie
Raport z audytu służy zespołom developerskim do naprawienia niezgodności. Na tym etapie kluczowe jest wsparcie eksperta oraz użytkowników biorących udział w audycie dla osób wdrażających zalecenia poaudytowe. Ważne, aby po przeprowadzeniu audytu możliwe były konsultacje z ekspertem i użytkownikami, którzy brali udział w badaniu. Podczas tego typu konsultacji można uzupełnić swoje wątpliwości, uzasadnić zmiany, zadać dodatkowe pytania dotyczące wyniku raportu a także potwierdzić sposoby rozwiązań zarekomendowanych w raporcie. Dzięki temu koordynator dostępności jest w stanie odpowiednio zaplanować czas pracy własnych zespołów produkcyjnych.
Często zdarza się, że zespoły wdrażające zalecenia nie przywiązują wystarczającej wagi do zaleceń. Powodem jest brak wiedzy na temat wagi poszczególnych zmian w kodzie źródłowym. Najlepszym wsparciem dla audytu dostępności strony internetowej jest organizacja cyklicznych szkoleń dla redaktorów strony internetowej, web developerów, zewnętrznych dostawców usług.
Szkolenia powinny obejmować takie tematy jak:
- Redagowanie stron internetowych zgodnie z WCAG
- Tworzenie stron internetowych zgodnie z WCAG
- Tworzenie dokumentów cyfrowych zgodnie z WCAG
- Tworzenie aplikacji mobilnych zgodnie z WCAG.
Reaudyt
Jednym ze skuteczniejszych sposobów na uzyskanie wysokiej dostępności strony internetowej jest przeprowadzenie reaudytu. Wykonuje się go po wprowadzeniu zmian i zaleceń na stronie internetowej lub aplikacji mobilnej wynikających z pierwszego audytu. Reaudyt dotyczy tych elementów strony internetowej lub aplikacji mobilnej, które były badane podczas pierwszego audytu. Ekspert analizuje punkt po punkcie wyniki raportu i sprawdza, czy wszystkie zalecenia zostały uwzględnione.
Wynikiem reaudytu jest lista kontrolna zawierająca informacje o wprowadzonych lub niewprowadzonych zaleceniach.
Ważne, aby reaudyt został przeprowadzony w krótkim odstępie czasu.
Cykliczność
Strony internetowe i aplikacje mobilne zmieniają swoją zawartość, funkcjonalności, treści - ewoluują. Wiele zależy od redaktorów stron internetowych aktualizujących ich treść. Nieprawidłowe wstawienie grafiki, linków czy dodatkowych funkcjonalności jak: ankiety, wykresy, głosowania i wiele innych, powoduje, że strona internetowa staje się niezgodna ze standardem. Rozwiązaniem dla tego problemu jest audyt cykliczny. Wykonuje się go w określonych odstępach czasu np. co miesiąc, co kwartał. Cykliczny audyt z udziałem eksperta, użytkowników z niepełnosprawnościami daje większą pewność utrzymania dostępności strony internetowej. W audycie cyklicznym bada się szczególnie nowe funkcjonalności i nowe podstrony.
Dokumenty
Jednym z ważniejszych elementów audytu dostępności cyfrowej jest badanie dostępności dokumentów dołączonych do strony internetowej. Należy pamiętać, że są częścią treści strony i również powinny spełniać wymagania dostępności. Audyt dostępności dokumentów przeprowadza się na wybranych dokumentach zamieszczonych w różnych formatach. Najczęściej są to pliki .doc, .docx, .pdf. Audyt dokumentu przeprowadza ekspert z wykorzystaniem narzędzi cyfrowych oraz oprogramowania asystującego tzw. screen readerów. Wynikiem audytu dokumentu cyfrowego jest raport zawierający wskazania niezgodności ze standardem dostępności oraz sposoby ich rozwiązania.
Aplikacje mobilne
Aplikacje mobilne nie dają dostępu do wygenerowanej struktury HTML jak w przypadku stron internetowych. Badanie aplikacji mobilnych opiera się na doświadczeniach użytkowników z niepełnosprawnościami i osób starszych oraz na badaniu eksperckim. Kluczowym elementem jest wykonanie szeregu zadań związanych z obsługą aplikacji oraz opracowanie raportu w formie opisowej. Raport z audytu zawiera wskazania niezgodności ze standardem dostępności oraz rekomendacje do ich naprawienia.
Badanie automatyczne
Jednym z największych błędów w określaniu dostępności strony internetowej jest określanie poziomu dostępności bazując jedynie na wynikach oprogramowania do badania automatycznego tzw. walidatorów. Tego typu oprogramowania jest jedynie jednym z narzędzi służących ekspertowi w badaniu eksperckim. Wyniki badania automatycznego w żadnym stopniu nie określają dostępności strony zgodnie ze standardem WCAG. Jedynie badanie składające się z analizy eksperckiej, badania z użytkownikami z niepełnosprawnościami oraz z użyciem narzędzi wspomagających takich jak walidatory i oprogramowania asystującego, wskazują ostatecznie na zakres dostępności strony internetowej.